Balanzunè - Balanzonate

Äl s ciâmen “balanzunè” äl bacajè sänza fén dal Dutåur Balanzån, mâscra bulgnaiṡa nèda con la cumêdia dl’èrt e un tänp cgnusó col nómm ed Dutåur Graziàn (cfr. pâgina dal teâter). Caricatûra dl acadèmic universitèri ignurànt mo bån d inpresiunèr al pòpol dscurànd difézzil, al Dutåur incû l é un parsunâg’ inpurtànt int al teâter di buratén. Ai é una racôlta ed balanzunè, méssa insàmm da Properzio Talpi int al 1738, mo ai é stè anc di èter autûr ch’i in an fât. Adiritûra al Cardinèl Lanbartén al rezité ón ed sti tèst. Dû brèv Balanzón d incû i én Romano Danielli e Gigén Lîvra - Si chiamano “balanzonate” le tirate logorroiche del Dottor Balanzone, maschera bolognese nata col teatro dell’arte e un tempo conosciuta col nome di Dottor Graziano (cfr. pagina del teatro). Caricatura dell’accademico universitario ignorante ma capace di impressionare il popolo parlando difficile, il Dottore è oggi un importante personaggio dei burattini. Disponiamo di una raccolta di balanzonate compilata da Properzio Talpi nel 1738, ma anche altri autori si sono cimentati con questo genere. Persino il Cardinale Lambertini recitò uno di questi testi. Due valenti Balanzoni odierni sono Romano Danielli e Luigi Lepri.

Al Dutåur al scapózza
(Properzio Talpi - 1738)

Avîv vésst? A sån scapuzè! E scapuzànd a psêva caschèr. S’a fóss caschè a m srêv fât mèl, s’a m fóss fât mèl a srê andè a lèt, a lèt ai srê vgnó al mèdig, al mèdig m arêv urdnè di medicamént, i medicamént s fan col dròg. Äl dròg véṅnen da levànt, da levànt véṅnen i vént secånnd Aristòtel, Aristòtel l êra màsster d Alesànder Mâgn, al Mâgn Alesànder l êra padrån dal månnd, al månnd al le sustintèva Atlànt, Atlànt sustintèva al månnd e al gêva avair una gran fôrza. La gran fôrza tén äl culån in man, äl culån téṅnen só i palâz, i palâz ai fà i muradûr, ai muradûr i à insgnè i architétt, i architétt fan al dsaggn, al dsaggn vén dala pitûra, la pitûra é un’èrt liberèl, äli èrt liberèl i én sèt, e sèt i fónn i sèvi dla Grêcia ch’ténsen al’elocuänza. La déa dl’elocuänza l’é Minêrva, Minêrva con Dièna mäṅnen dû can a câzia, la câzia é spéjja di uṡî e däl fiêr, al rà däl fiêr l é al leån, al leån l é l’èrma ed Venêzia, Venêzia l’é vêrgin, vêrgin é la Giustézzia, la Giustézzia pôrta la balanza e la spèda, la spèda i l’an i suldè, i suldè van ala guèra, ala guèra a se spâra däl canunè e i canón i én cârg ed pållver e ed bâl. Äl bâl é l’èrma ed Fiuränza, Fiuränza é la metròpol dla Tuschèna, dala Tuschèna vén al bèl parlèr, al pränzip dal bèl parlèr l é stè Cicerån, Cicerån é stè senatåur d Råmma, Råmma al l’à guernè i Zîṡer e i Zîṡer i êren dågg’. Dågg’ i mîṡ dl ân, l ân stà sotopòst al staṡån, äl staṡån i én quâter, quâter i én i elemént, cioè: Âcua, Âria, Fûg e Tèra, par fèr frutèr la tèra biṡåggna arèrla e arànd la tèra as adrôva i bû, ai bû as i dscôrdga la pèl, la pèl s fà cunzèr, dåpp cunzè s fà äl schèrp, äl schèrp i én fâti pr i pî, i pî i én fât par caminèr, caminànd a sån scapuzè e scapuzànd a sån vgnó qué... såul par dèruv al bän dé.

Cum s à da fèr par difànndres
(Properzio Talpi 1738; adatè da Gigén Lîvra int al 1992)

In ste brótt månnd ingiósst, diṡunèst, stôrt, crudêl, fetänt, mât, viziåuṡ, infèt, famêlic, buṡèder, incustànt, âvid, furibånnd, lunâdg, asasén... biṡåggna inparèr a difànndres. E quand, difindànduv, a dimustrarî al vòster valåur, al månnd av stimarà pió dal sòlit. Mo par la vòstra difaiṡa, csa vlîv adruvèr? A n al savî brîṡa? A v al dirò mé, parché in tótt quall ch’av pôl ucórrer a sån pruvésst d omnibus bonis et malis.

E par la vòstra difaiṡa in prémma a v darò un tinprarén;
S’an srà bån un tinprarén, a lasarî stèr al tinprarén e a turî un curtèl;
S’an srà bån al curtèl e al tinprarén, a lasarî stèr al tinprarén e al curtèl e a turî un curtlâz;
E s’an fóss bån al curtlâz, al curtèl e al tinprarén, a lasarî stèr al tinprarén, al curtèl e al curtlâz e a turî una spèda;
S’l’an fóss bôna la spèda, al curtlâz, al curtèl e al tinprarén, a lasarî stèr al tinprarén, al curtèl, al curtlâz e la spèda e a turî un spadån;
E s’an fóss bån al spadån, la spèda, al curtlâz, al curtèl e al tinprarén, a lasarî stèr al tinprarén, al curtèl, al curtlâz, la spèda e al spadån e a turî una pécca;
S’l’an fóss bôna la pécca, al spadån, la spèda, al curtlâz, al curtèl e al tinprarén, a lasarî stèr al tinprarén, al curtèl, al curtlâz, la spèda, al spadån, la pécca e a turî una pistålla;
S’l’an fóss bôna la pistålla, la pécca, al spadån, la spèda, al curtlâz, al curtèl e al tinprarén, a lasarî stèr al tinprarén, al curtèl, al curtlâz, la spèda, al spadån, la pécca e la pistålla e a turî un stiòp;
E s’an fóss bån al stiòp, la pistålla, la pécca, al spadån, la spèda, al curtlâz, al curtèl e al tinprarén, a lasarî stèr al tinprarén, al curtèl, al curtlâz, la spèda, al spadån, la pécca, la pistålla, al stiòp e a turî un muscàtt;
E s’an fóss bån al muscàtt, al stiòp, la pistålla, la pécca, al spadån, la spèda, al curtlâz, al curtèl e al tinprarén, a lasarî stèr al tinprarén, al curtèl, al curtlâz, la spèda, al spadån, la pécca, la pistålla, al stiòp e al muscàtt e a turî un canån;
S’an fóss bån al canån, al muscàtt, al stiòp, la pistålla, la pécca, al spadån, la spèda, al curtlâz, al curtèl e al tinprarén, a lasarî stèr al tinprarén, al curtèl, al curtlâz, la spèda, al spadån, la pécca, la pistålla, al stiòp, al muscàtt e al canån e a turî una båmmba;
E s’l’an fóss bôna la båmmba, al canån, al muscàtt, al stiòp, la pistålla, la pécca, al spadån, la spèda, al curtlâz, al curtèl e al tinprarén, a lasarî stèr al tinprarén, al curtèl, al curtlâz, la spèda, al spadån, la pécca, la pistålla, al stiòp, al muscàtt, al canån e la båmmba e a turî l’artiglierî;
E s’l’an fóss bôna l’artiglierî, la båmmba, al canån, al muscàtt, al stiòp, la pistålla, la pécca, al spadån, la spèda, al curtlâz, al curtèl e al tinprarén, a lasarî stèr al tinprarén, al curtèl, al curtlâz, la spèda, al spadån, la pécca, la pistålla, al stiòp, al muscàtt, al canån, la båmmba e l’artiglierî e a turî un spazacanpâgna;
S’an fóss bån al spazacanpâgna, l’artiglierî, la båmmba, al canån, al muscàtt, al stiòp, la pistålla, la pécca, al spadån, la spèda, al curtlâz, al curtèl e al tinprarén, a lasarî stèr al tinprarén, al curtèl, al curtlâz, la spèda, al spadån, la pécca, la pistålla, al stiòp, al muscàtt, al canån, la båmmba, l’artiglierî e al spazacanpâgna e a turî una colunbréṅna;
E s’l’an fóss bôna la colunbréṅna, al spazacanpâgna, l’artiglierî, la båmmba, al canån, al muscàtt, al stiòp, la pistålla, la pécca, al spadån, la spèda, al curtlâz, al curtèl e al tinprarén, a lasarî stèr al tinprarén, al curtèl, al curtlâz, la spèda, al spadån, la pécca, la pistålla, al stiòp, al muscàtt, al canån, la båmmba, l’artiglierî, al spazacanpâgna e la colunbréṅna e a turî al vòster nès da ṡbâtrum såtta al fîl dla schéṅna!!!

L elòg’ dal vén
(Ettore Bresbi e Oreste Trebbi
da “Bologna che ride” n. 41 - 12.10.1899)

Vudè, vudè sänza avair pòra, vudè dal vén, parché con al vén s manda luntàn la nójja e quand và vî la nójja ai é l’algrî ch’l’arîva e quand l’algrî l’arîva an s à pió in mänt i guâi, i dṡgósst, äl pasiån, i mèl, i malân, äl tribulaziån, i dèbit, la piṡån, äl tâs, e tótt chi èter diavlêri ch’i fan l òmen dṡgraziè, mindécc, miṡerâbil, avilé, dscunsulè, meditabånnd. Parché l’algrî l’é la vétta, l’é al såul, la premavaira, la żòja, la cunsulaziån, l’âria, al calåur, al piaṡair e incôsa. Vudè, vudè dal vén e Dío v bandéssa la véggna, cla véggna che un dé pianté Nuà. Nuà, che piantànd la véggna, al mustré d èser un òmen soprafén come mé, che a sån un vèṡ ed sapiänza, un santuèri ed dutréṅna, ed cla dutréṅna ch’sustén la veritè, ed cla veritè che såul int al vén la s atrôva, parché as dîṡ In vino veritas, ed cla veritè che adès l’é tant melvéssta, maledatta, vilipaiṡa, maltratè, biaṡimè, e che i ûst, pr an truvèrsla tra i pî e pr an avair di fastîdi, i s inżàggnen sänper d indiblîrla ażuntànd dl’âcua int al vén. Vudè, vudè dal vén, parché al vén fà l òmn inbarièg, e quand l òmn é inbarièg al crass in savair e in inteligiänza e al s cunvénz, sänza fadîga, che la tèra - cómm dscuêrs Galiléo - la gîra, la prélla, la sèlta, la ṡbalanza, la s arvôlta... e la manca ed såtta ai pî. Vudè, vudè dal vén, parché al vén fà durmîr, e quand as dôrum dla gròsa an s sént se al lèt l é dûr, se la mujêr taròca, se i ragazû i ṡgnôlen, se i piṡunént i s baståṅnen, s’al tråṅna, s’al tinpèsta, s’i tîren däl canunè, e as pôl fèr di insónni deliziûṡ. E fagànd di deliziûṡ insónni... as pôl cràdder pr un mumänt ed dvintèr un sgnåuri s’as é un puvràtt, un sapiänt s’as é un èṡen, un galantòmen se as é un lèder, un żigànt se as é un macâc, e as pôl pruvèr tótti äl sensaziån dla vétta, bôni o catîvi: la sapiänza, la ricazza, al dulåur, al piaṡair, al ridéccol, la galé, al manicòmi, eczêtera, eczêtera. Vudè, vudè dal vén, vudè dal Menelécc asasén, dal Barlatta gagliòt, dal Sanżvaiṡ trasparänt, dal Muschèt uduråuṡ, dal Barbêra gradàvvel, dal Vén d Asti friżànt, dal Marsàla ricostituànt, dal Sianpâgn spumànt, dl Alicànt amabiléssum, dal Bordó finéssum, dal Chianti alżiréssum, dal Vén d Nâpol peṡantéssum, dal Conegliàn deliziuṡéssum, dal Lanbróssc apetitoṡéssum. Vudè, vudè dal vén e bvîn un bichîr. E se an bâsta un bichîr, bvîn una fujatta. E se la fujatta an é asè, mitî da pèrt la fujatta e al bichîr e bvîn un mèż lîter. E s’an bâsta al mèż lîter, bvîn un lîter, un buchèl, una mżatta, un pistån, un fiâsc, una zócca, un zucån, una damigèna, un baréll, un bigånnż, una bått, un butgiån, un tinâz, una castlè, un cantinån intîr!!! E... e se gnanc con tótt quasst a prî dîr ed stèr bän... lighèv una prêda al còl e andèv a anghèr in fånnd a Raggn!

(trascriziån dal bulgnaiṡ vèc’: Gigén Lîvra)

 Al Dutåur Balanzån mèdic
(ed Fàusto Carpàn, ala manîra ed Properzio Talpi, fòra che qué al Dutåur an fà brîṡa l avuchèt)

Vgnî pûr dänter con fidózzia, la mî żänt. Quasst l é al templum dla salût, al santuèri dal bån vîver, la surżrî ed tótt i rimêdi par stèr bän, l'ufizéṅna dal bän durmîr. In dåu parôl: l'é la spziarî dal dutåur Balanzån Bunbèrda e Canån, ch'a sån pò mé, mèdic ezelentéssum, archiètra ed tótt i rà dl'orbe terracqueo, guaridåur suprafén sänza dulåur, luminèri in utroque scientiarum, eczêtera eczêtera.
Avîv äl flusiån, la fîvra quartèna, al môrb gâlic, äl muròid, al culêra, l'idropiṡî, i dulûr al cagiaràtt, l'èṡma, la tåss canéṅna, la gòta, al mèl cadó, la pudègra, i bigât, al delîri furiåuṡ o al mèl dla prêda? Mo tananàn minghéṅna buscarèta bustichèta! A sån qué mé, con al rimêdi ch'ai vôl, al medicamänt purtentåuṡ d Andròmac Segnåur, ch'l êra al mèdic ed Nerån, gran tafiadåur ed tigèl preparè dal sô cûg, che par sta sô spezialitè i al ciamèven Tigelén, quall che par cûṡer dla susézza al taché fûg a Råmma.
Tulî alåura dû scróppel ed tarièga, ed cla tarièga ch'l'é stè preparè dai spzièl ed Bulåggna såtta la mî dutéssima superviṡiån, ch'l'é una garanzî ed serietè, ed qualitè, ed genuinitè, ed buntè, ed spezialitè, ed veritè parché mé notoriamänt a sån al pränzip di dutûr catedrâtic, l erêd ed Galêno, d Ipòcrat e d Esculâpi, al guaritåur ed tótti äl malatî umèni, che dnanz ala mî siänza prufundéssima, eṡatéssima, eruditéssima äl s ciâpen pòra e äl s van a arpiatèr int al côrp d un èter. Tulîn dånca dû scróppel, e se dû scróppel i én pûc, tulîn trî o magâra sèt o òt par dîṡ o quénng' vôlt al dé, mandandi żå con un bèl buchèl ed vén scaldè int äl fûg dl infêren e s'l é tròp chèld ażuntèi dl èter vén frassc ed cantéṅna mo mâi e pò mâi dl'âcua, parché l'âcua la fà fèr la rôżżen, l'inmójja par d dänter e par d fòra, la fåurma la móffa e l'umditè; e as sà che l'umditè la fà gnichèr i żnûc', i póns, i gómmt, äl spâl, al filån dla vétta, al cudrózz. Mänter la tarièga col vén la fà bän al sangv, ch'al dvänta pió cèr e dvintànd pió cèr al córr ch'l é una blazza, spargujànd par tótt al côrp al bån umåur e con al bån umåur ai arîva l'algrî e l'algrî la s fà sénter alżîr e sintàndes alżîr a se dscôrda tótt i mèl, cunpraiṡ äl flusiån, la fîvra quartèna, al môrb gâlic, äl muròid, al culêra, l'idropiṡî, i dulûr al cagiaràtt, l'èṡma, la tåss canéṅna, la gòta, al mèl cadó, la pudègra, i bigât, al delîri furiåuṡ o al mèl dla prêda, eczêtera eczêtera, e s'a n sî brîṡa cunvént ed tótti stäl maravai, dscavèvla vî da qué e an runpêdi i sunâi.

 Ala prémma pâgina
Và só